Document Type : Research Paper
Authors
Abstract
Keywords
مطالعه اثر ناحیه ژنومی حامل ژن Hd1 بر زمان خوشهدهی در برنج
اسدالله احمدیخواه1*، لیلا نیریپسند2
1 عضو هیات علمی، گروه زیستفناوری، دانشکده مهندسی انرژی و فناوریهای نوین، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
تاریخ دریافت: 01/12/1391، تاریخ پذیرش: 20/07/1392
چکیده
عبور از مرحله رویشی به مرحله زایشی موجب تنظیم زمان خوشهدهی در برنج میگردد که از صفات مرتبط با سازگاری این گیاه به نواحی کاشت مختلف یا فصول متفاوت، میباشد. چندین ژن مرتبط با زمان خوشهدهی در برنج شناسایی شده است که یکی از مهمترین آنها ژن Hd1 بر روی کروموزوم شماره 6 برنج میباشد. در این مطالعه دو رقم برنج شامل ارقام صدری (به عنوان والد بخشنده زودرس) و ندا (به عنوان والد دورهای دیررس)، به منظور بررسی اثر ناحیه ژنومی حامل ژن Hd1 بر زمان خوشهدهی در برنج، تلاقی داده شدند و با دو بار تلاقی برگشتی نسل BC2 ایجاد گردید. سپس یک بوته هتروزیگوت از نسل BC2 خودگشن گردید تا جمعیت BC2F2 جهت انجام مطالعات فنوتیپی و مولکولی به دست آید. جمعیت مورد مطالعه از نظر زمان خوشهدهی دارای توزیع فنوتیپی پیوسته بوده و برخی افراد جمعیت تفکیک متجاوز نسبت به والد دیررس نشان دادند. بر اساس ناحیه InDel موجود در اگزون شماره یک ژن Hd1 یک نشانگر کارکردی اختصاصی طراحی شد که تفاوت باندی واضحی بین والدین تلاقی ایجاد نمود. از اینرو، این نشانگر جهت ارزیابی الگوی آللی Hd1 در جمعیت BC2F2 استفاده گردید. بررسی نحوه تفکیک آللی نشان داد که مکان ژنی Hd1 در جمعیت مورد مطالعه از الگوی تفرق مورد انتظار مندلی (با نسبت 1:2:1) پیروی نمود. نقشهیابی فاصلهای مرکب (CIM) با نشانگرهای ریزماهواره نشان داد که ناحیه ژنومی در حد فاصل نشانگرهای Hd1-RM527 ارتباط زیادی (5/7<LOD) با زمان خوشهدهی داشت و حدود 28 درصد از تغییرات فنوتیپی را توجیه نمود. اثر افزایشی آلل والد بخشنده، منفی و در حدود 4/3- روز برآورد گردید. نتایج این بررسی بیانگر اثر معنیدار ژن Hd1 بر زمان خوشهدهی در برنج میباشد و از نشانگر کارکردی توسعه یافته در این تحقیق میتوان برای ردیابی ژن Hd1 در جمعیتهای در حال تفرق و گزینش به کمک نشانگر (MAS) برای زودرسی استفاده کرد.
کلمات کلیدی: زودرسی، نشانگر کارکردی، نقشهیابی.
مقدمه
زمان گلدهی یا تاریخ خوشهدهی عامل مهمی نه تنها از حیث کمّیت محصول، بلکه از نظر کیفیت دانه در برنج به شمار میرود (Fan et al., 2005). از طرفی عبور از مرحله رویشی به مرحله زایشی جهت تکثیر جنسی موفق گیاهان از اهمیت به سزایی برخوردار میباشد که به وسیله عوامل داخلی و بیرونی تنظیم میگردد (Kojima et al., 2002). در برنج، روزهای کوتاه موجب تحریک و القای انتقال به مرحله گلدهی میشود. در اغلب واریتههای برنج دوره رشد رویشی متغیر است در حالی که دوره رشد زایشی نسبتاً پایدار میباشد. بنابراین زمان خوشهدهی (روز از کاشت تا خوشهدهی) عموماً بیانگر دوره رشد میباشد. حساسیت به فتوپریود، حساسیت به دما و دوره رشد رویشی تعیینکننده زمان خوشهدهی در برنج هستند (You-long et al., 2009). مطالعات پیشین نشان داده اند که چندین ژن در پاسخ به فتوپریود در برنج نقش دارند (Yokoo et al., 1980؛ Sano, 1992؛Tsai, 1995; ؛ Lu et al., 1997؛Lin et al., 1998؛ Maheswaran et al., 2000 ؛ Yu et al., 2002؛ Brondani et al., 2002؛ Zhou et al., 2001؛ Hittalmani et al., 2002؛ Rabiei, 2007). تعداد زیادی مکان صفت کمّی (QTL) مرتبط با زمان خوشهدهی در برنج شناسایی شدهاند. در مطالعهای، Lin et al (2000) با استفاده از لاینهای ایزوژن نزدیک (NIL) نشان دادند که سه ژن Hd1، Hd2 و Hd3 در بروز حساسیت به فتوپریود دخالت دارند. اخیراً نشان داده شد که QTLهای معینی به طور مستقیم موجب اثرات متقابل پیچیده برای زمان خوشهدهی و یا پاسخ به فتوپریود میشوند (Ordonez et al., 2010). برای مثال، یک QTL بزرگ اثر بر روی بازوی کوتاه کروموزوم 6 (با نماد Hd1) باعث القای گلدهی در شرایط روزکوتاه و ممانعت از گلدهی در شرایط روز بلند میگردد (Yano et al., 2000). مشخص گردیده که Hd1 در شرایط روز کوتاه باعث تنظیم عمل QTL بزرگاثر دیگری موسوم به Hd3a واقع بر کروموزوم 6 میشود (Kojima et al., 2002). RFT1 مشابه Hd3a توسط Hd1 در روزهای کوتاه تنظیم میشود و بیان آن در طی روز اتفاق افتاده و در غروب به اوج میرسد (Komiya et al., 2008). همچنین، Yano et al (1997) نیز نشان دادند که Hd1 اثر زیادی بر روی تاریخ خوشهدهی دارد. شبکه ژنی که گلدهی را تحت پوشش قرار میدهد شامل گیرندههای نوری، اجزای مولکولی دخیل در تنظیم ساعت بیولوژیک و ژنهای ایجادکننده گلدهی میباشند (Kojima et al., 2002; Yano et al., 2000). مطالعات ژنتیک مولکولی نشان میدهد ژنهای ارتولوگ[1] (شامل Hd1/CO و Hd3a/FT) در برنج به عنوان یک گیاه روز کوتاه و آرابیدوپسیس به عنوان یک گیاه روز بلند، در گلدهی فتوپریودی برنج نقش دارند. ژن Ehd1 گلدهی را در شرایط روزکوتاهی در حضور آلل عملکردی Hd1 سرعت میبخشد (Tsuji et al., 2008). ژن Hd1 از دو اگزون و یک اینترون ساخته شده که پروتئینی با 395 اسید آمینه را رمز میکند و جزو خانواده ژنی CO (آرابیدوپسیس) با یک ناحیه زینک فینگر[2] میباشد (Yano et al., 2000). به نظر میرسد که Hd1 به واسطه داشتن همین ناحیه، بر رونویسی ژنهایی که بیان آنها به وسیله تغییر در فتوپریود کنترل میشود، تأثیر میگذارد (Yano et al., 2000).
در دو دهه گذشته، امکان انتقال نواحی ژنومی مورد نظر با استفاده از نشانگرهای مولکولی فراهم شده است که منتج به طراحی و اجرای تعداد زیادی آزمایشات نقشهیابی ژنتیکی با هدف توسعه نشانگرهای مولکولی قابل کاربرد در گزینش به کمک نشانگر[3] (MAS) و یا به طور خاص، قابل کاربرد در برنامه تلاقی برگشتی به کمک نشانگر[4] (MABC) شده است (Semgan et al., 2006). استراتژی MAS مبتنی بر عدم تعادل لینکاژ بین نشانگر و QTLها میباشد و در صورت وجود آن، گزینش به کمک نشانگر ساده، سریع، ارزان و بسیار مؤثرتر از روش گزینش فنوتیپی میباشد (Hospital, 2009). روش تلاقی برگشتی به کمک نشانگر برای گزینش پسزمینه[5] و تسریع در بازیابی ژنوم والد دورهای[6] به کار میرود (Hospital et al., 1992؛ Wang et al., 2007). در همین راستا نشانگرهای مولکولی شناسایی شدهاند که با خصوصیات مهم زراعی- اقتصادی پیوستگی داشته و از آنها در برنامه MABC در چندین گونه گیاهی نظیر ذرت، برنج، گندم و جو استفاده شده است (Semgan et al., 2006). هدف از اجرای این تحقیق، شناسایی فرمهای آللی مختلف ژن Hd1 در برنج و مشخص نمودن اثرات ژنتیکی آنها در تغییرات فنوتیپی صفت تعداد روز تا خوشه دهی در برنج میباشد تا بتوان از آن در برنامههای گزینش به کمک نشانگر برای زودرسی استفاده نمود.
مواد و روشها
مواد گیاهی
در این تحقیق از دو رقم والدینی ایرانی ندا و صدری استفاده شد. رقم ندا از ارقام اصلاح شده الیت منطقه شمال کشور با عملکرد بالا و میانرس میباشد، در حالی که رقم صدری از ارقام محلی کیفی با عملکرد متوسط و زودرس به حساب میآید. این دو رقم در سال 1386 در شرایط آب و هوایی گرگان در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان تلاقی داده شدند و در سال 1388 جمعیت نسل اول تلاقی برگشتی (BC1) از تلاقی رقم ندا به عنوان والد دورهای با گیاهان F1 و در سال 1389 جمعیت نسل دوم تلاقی برگشتی (BC2) از تلاقی رقم ندا با گیاهان BC1 ایجاد شد. پس از انگشتنگاری گیاهان BC2 با نشانگر اختصاصی ژن Hd1 یک بوته هتروزیگوت شناسایی گردید و در پاییز همان سال در اهواز از خودگشنی این بوته BC2، جمعیت نسل BC2F2 به دست آمد. جهت ارزیابی فنوتیپی زمان خوشهدهی، در سال 1390 تعداد 118 بوته از جمعیت نسل BC2F2 در مزرعه مستقر گردید. فاصله بوتهها 25×25 سانتیمتر در نظر گرفته شد. در مورد والدین تلاقی، از هر کدام 20 بوته در دو ردیف کشت گردید. زمان خوشهدهی بوتههای BC2F2 به همراه والدین به صورت تعداد روز از زمان بذرپاشی تا زمان خروج اولین خوشه در هر بوته یادداشت گردید.
تهیه نمونه برگی، استخراج DNA و واکنش زنجیرهای پلیمراز
نمونهگیری از برگهای جوان هر بوته در مزرعه انجام شد و نمونههای برگی پس از برچسبزنی در داخل کیسه فریزر بر روی یخ به آزمایشگاه منتقل گردید. استخراج دی ان ای از برگهای جوان هر بوته به روش CTAB با اندکی تغییرات (Ahmadikhah, 2009) انجام شد. کیفیت DNA به وسیله الکتروفورز با استفاده از ژل آگارز یک درصد تعیین شد. کمّیت DNA با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 260 نانومتر اندازهگیری شد و غلظت هر نمونه در حد 100 نانوگرم بر میکرولیتر تنظیم گردید. سپس نمونهها تا زمان استفاده در واکنش PCR در فریزر 20- ذخیره شدند. برای تهیه مخلوط واکنشهای PCR از کیت شرکت سیناکلون (PCR master mix kit) استفاده شد. مواد مورد استفاده در یک واکنش PCR شامل 6 میکرولیتر PCR Master Mix، 1 میکرولیتر از هر کدام از آغازگرهای مستقیم و معکوس (10 نانو مولار)، 8/4 میکرولیتر آب دوبار تقطیر بود که پس از تقسیط به هر تیوب، 1 میکرولیتر DNA الگو (10 نانوگرم) اضافه گردید. واکنشهای تکثیر در دستگاه ترمال سایکلر شرکت PeqLab و با چرخههای دمایی شامل ºC94 به مدت 5 دقیقه؛ 35 چرخه در ºC94 به مدت 30 ثانیه، ºC35 به مدت 45 ثانیه، ºC72 به مدت 90 ثانیه؛ و سرانجام ºC72 به مدت 7 دقیقه انجام گردید. پس از تکثیر، فرآوردههای PCR بر روی ژل آگارز 5/2 درصد با ولتاژ 110 ولت الکتروفورز گردید. پس از پایان الکتروفورز عکس برداری از ژلها با دستگاه UV trans-illuminator انجام شد.
تجزیه و تحلیل دادهها
داده های فنوتیپی
مقادیر آمارههای مختلف از قبیل میانگین، انحراف معیار (SD)، خطای معیار (S.E.)، حداقل و حداکثر به همراه شاخصهای شکل نوزیع دادهها شامل چولگی و کشیدگی با استفاده از نرم افزارver. 11 SPSS (Kinnear & Colin, 2000) محاسبه گردید. به منظور آزمون برازش مقادیر مشاهده شده با مقادیر مورد انتظار، از آزمون مربع کای استفاده شد.
داده هایمولکولی
طراحی آغازگرهای مورد نیاز برای واکنش زنجیره ای پلیمراز با نرمافزاز Primer3.0 (frodo.wi.mit.edu) انجام شد. انتخاب آغازگرهای اختصاصی ژن Hd1 به شرحی که در نتایج آمده است انجام گرفت. سه جفت آغازگر ریزماهواره در اطراف ژن Hd1 جهت آشکارسازی چندشکلی بین والدین تلاقی به کار رفت (جدول 1). جهت تعیین ارتباط مکان ژن Hd1 با صفت مورد مطالعه، از روش نقشهیابی فاصلهای مرکب (CIM) در نرمافزار QTL Cartographer 2.5 (Wang et al., 2005) استفاده شد.
جدول 1- آغازگرهای ریزماهواره مورد استفاده در این تحقیق.
Table 1- Microsatellite primes used in the study.
نام آغازگر Primer name |
توالی (`3-`5) Sequence (5`-3`) |
دمای ذوب (oC) Tm (oC) |
اندازه باند (جفت باز) بر اساس توالی رقم نیپونبار Band size (bp) with reference to Nipponbare |
RM19744-F |
CTAGACCAGATTGTGGATGAACG |
55.3 |
192 |
RM19744-R |
GAAGTGGAAGAGATCCGCTAGG |
56.7 |
|
RM527-F |
CGGTTTGTACGTAAGTAGCATCAGG |
57.7 |
106 |
RM527-R |
TCCAATGCCAACAGCTATACTCG |
55.3 |
|
RM19930-F |
CTATCGGATGATCCACTGTCAGG |
57.1 |
163 |
RM19930-R |
TAGAGGCCAGGGATGATGTCG |
56.3 |
آستانه معنیداری (LOD) با انجام آزمون جایگشت[7] (با 500 تکرار) تعیین گردید. برآورد پارامترهایی مانند اثر افزایشی، اثر غالبیت، سهم ژن در توجیه تغییرات فنوتیپی (R2) و رسم گراف مربوطه در محیط این نرمافزار انجام شد.
نتایج
بررسیهای فنوتیپی
والد بخشنده (صدری) و دورهای (ندا) دارای زمان خوشهدهی بسیار متفاوتی (به ترتیب 85 و 103 روز) بودند، در حالیکه حداقل و حداکثر زمان خوشهدهی جمعیت BC2F2، به ترتیب 90 و 106 روز به دست آمد و برخی بوتههای جمعیت BC2F2 تفکیک متجاوز نسبت به والد دیررستر (ندا) نشان دادند که این میتواند دلیلی بر کمّی بودن صفت مورد مطالعه باشد. در این مطالعه جمعیت در حال تفرق تهیه شده دارای توزیع فنوتیپی پیوسته و نرمال بوده و از اینرو جهت مطالعات بعدی مناسب تشخیص داده شد (جدول 2؛ شکل 1).
تجزیههای بیوانفورماتیک و انتخاب آغازگرهای اختصاصی ژن Hd1
اکسشنهای مربوط به ژن Hd1 از وبگاه NCBI (www.ncbi.nlim.nih.gov) (شامل 23 اکسشن از AB474759.1 تا AB474781.1) دانلود گردید و برای مقایسه و همردیف کردن آنها از نرمافزار Bioedit2007 استفاده شد. نتیجه همردیفسازی توالیهای نوکلئوتیدی نشان داد که علاوه بر جایگزینیهای متعدد در موقعیتهای مختلف، یک ناحیه بزرگ InDel (حذف/اضافه) در اگزون اول این ژن بین اکسشنهای مختلف وجود دارد. این InDel دارای سه فرم آللی متفاوت است (شکل 2). فرم اول (A) فاقد اضافه شدگی، فرم دوم (B) دارای یک اضافه شدگی به اندازه 36 نوکلئوتید و فرم سوم (C) دارای یک اضافه شدگی به اندازه 152 نوکلئوتید بود. بنابراین امکان طراحی آغازگرهایی در دو طرف این ناحیه InDel برای آشکارسازی پلیمورفیسم وجود داشت.
(آغازگر مستقیم: 5`-ACAACAACAACAACAATAACAAC-3`؛ آغازگر معکوس: 5`-TGTTCATGCATCCCATACTG-3`).
با توجه به موقعیت آغازگرهای طراحی شده (شکل 2) اندازه باند مربوط به فرمهای آللی مختلف به ترتیب معادل 303، 187 و 151 جفت باز پیشبینی گردید. بنابراین میتوان انتظار داشت که بتوان سه فرم آللی فوق را بر روی ژل آگارز به راحتی از همدیگر جدا نمود.
جدول 2- پارامترهای مرتبط با زمان خوشهدهی والدین تلاقی و جمعیت BC2F2.
Table 2- heading date related parameters in parents of the cross and BC2F2 population.
ردیف Row |
پارامتر Parameter |
مقدار Quantity |
انحراف معیار (خطای معیار)* SD(SE)* |
1 |
میانگین رقم صدری (والد بخشنده) |
85 |
1.1 |
2 |
میانگین رقم ندا (والد دورهای) |
103 |
0.8 |
3 |
میانگین جمعیت BC2F2 (روز) |
98.64 |
3.53 |
4 |
چولگی |
-0.015 |
0.223 |
5 |
کشیدگی |
-0.520 |
0.442 |
6 |
حداقل |
90 |
- |
7 |
حداکثر |
106 |
- |
* در مورد پارامترهای ردیف 1 تا 3 انحراف معیار و در مورد پارامترهای ردیف 4 و 5 خطای معیار منظور گردید.
* SD was considered in the case of rows 1-3 and SE was considered in the case of rows 4 and 5.
شکل 1- توزیع فنوتیپی زمان خوشهدهی در جمعیت BC2F2. موقعیت والدین با پیکان نشان داده شده است.
Figure 1- Phenotypic distribution of heading date in BC2F2 population. Position of parents was shown with arrowheads.
مطالعه جمعیت BC2F2 با نشانگر کارکردی ژن Hd1
تکثیر DNA والد دورهای ندا و بخشنده صدری با نشانگر طراحی شده بر اساس InDel موجود در اگزون اول ژن Hd1 نشان دهنده تفاوت باندی واضحی بین دو والد بود (شکل 3). رقم ندا دارای اندازه باند 187 جفت باز و رقم صدری دارای اندازه باند 151 جفت باز طبق انتظار بود. بنابراین جهت مشاهده تفکیک آللی در این مکان InDel، انگشت نگاری 118 بوته از جمعیت BC2F2 با نشانگر اختصاصی انجام شد که نتایج حاکی از تفرق مندلی در این مکان ژنی بود (جدول 3). همانگونه که ملاحظه میشود، 27 بوته (9/22 درصد) دارای آلل والد بخشنده، 35 بوته (7/29 درصد) دارای آلل والد دورهای و 56 بوته (5/47 درصد) دارای آللهای هر دو والد میباشند. میانگین زمان خوشهدهی بوتههای هموزیگوس مغلوب 3/102 روز و میانگین زمان خوشهدهی بوتههای هموزیگوس غالب 5/95 روز برآورد گردید.
بررسی اثر ژن Hd1 با روش نقشهیابی فاصلهای مرکب
جهت بررسی اثر ژن Hd1 بر زمان خوشهدهی از مکانیابی QTL با روش نقشهیابی فاصلهای مرکب (CIM) استفاده شد. به این منظور چندین نشانگر ریزماهواره در اطراف مکان ژنی Hd1 انتخاب و جهت آشکارسازی چندشکلی بین والدین تلاقی به کار رفتند که سه نشانگر ریزماهواره (شامل RM19744، RM527 و RM19930) در دو طرف ژن Hd1 بین والدین تلاقی چندشکلی نشان دادند. پس از انگشتنگاری کل جمعیت نقشهیابی با این نشانگرها به همراه نشانگر مبتنی بر InDel موجود در ژن Hd1 و انجام تجزیه با روش نقشهیابی فاصلهای مرکب (CIM) مشخص شد که ناحیه ژنومی در حد فاصل Hd1-RM527 با زمان خوشهدهی در ارتباط میباشد (5/7LOD>). این مکان ژنی حدود 28 درصد از تغییرات فنوتیپی صفت زمان خوشهدهی را توجیه نمود. اثر افزایشی آلل صدری بر زمان خوشهدهی منفی و معادل 4/3- روز برآورد گردید، در حالیکه اثر غالبیت مثبت ولی ناچیز بوده است (شکل 4).
شکل 2- طرحی از ساختار ژن Hd1 و سه فرم آللی در اگزون شماره یک آن: فرم A فاقد اضافه شدگی، فرم B دارای اضافه شدگی 36 نوکلئوتیدی و فرم C دارای اضافه شدگی 152 نوکلئوتیدی. موقعیت آغازگرهای PCR بر اساس اکسشن مرجع (AB474759.1) میباشد و محل آنها با پیکان نشان داده شده است.
Figure 2- A scheme of Hd1 structure and three allelic forms in its first exon: form A absents insertion, form B has a 36 n.t insertion and form C has a 152 n.t insertion. Positions of PCR primers are shown with the reference to AB474759.1 accession (Nipponbare) and arrowheads show their location.
شکل 3- نمونهای از الگوی الکتروفورزی محصول تکثیر PCR با نشانگر مبتنی بر InDel در اگزون شماره یک ژن Hd1 بر روی ژل آگارز 5/2 درصد. والدین تلاقی شامل ندا (N) و صدری (S) و تعدادی از افراد نسل BC2F2 نشان داده شدهاند. M: نشانگر اندازه مولکولی 100 جفت باز.
Figure 3- A sample of electrophoretic pattern of PCR products obtained with InDel- based marker in first exon of Hd1 on 2.5% agarose gel. Parents of the cross included Neda (N) and Sadri (S) and some of BC2F2 individuals are shown. M: 100 bp size marker.
جدول 3- میانگین زمان خوشهدهی، فراوانی ژنوتیپی و آزمون تفکیک مندلی.
Table 3- Average of heading date, genotypic frequencies and Mendelian segregation test.
ژنوتیپ Genotype |
زمان خوشهدهی (روز) Heading date(days) |
فراوانی Frequency |
فراوانی مورد انتظار (1:2:1) Expected frequency (1:2:1) |
2χ |
hd1hd1 |
102.3 |
27 |
29.5 |
0.21 |
Hd1hd1 |
98.7 |
56 |
59.0 |
0.15 |
Hd1Hd1 |
95.5 |
35 |
29.5 |
1.03 |
جمع |
|
118 |
118 |
1.39 n.s |
n.s- غیر معنیدار [با توجه به 82/7= (df=2;α=5%)2χ] n.s- non-significant [χ2(df=2, α=0.05)=7.82]
R2 |
درجه غالبیت (d) Dominance degree |
اثرغالبیت Dominance effect |
اثر افزایشی Additive effect |
LOD |
موقعیت Position |
فاصله نشانگری Marker interval |
0.278 |
-0.055 |
0.185 |
-3.38 |
7.75 |
8 |
Hd1-RM527 |
شکل 4- نقشهیابی فاصلهای مرکب (CIM) برای صفت روز تا خوشهدهی در برنج.
Figure 4- Composite interval mapping (CIM) analysis for heading date in rice.
بحث
در این تحقیق جهت بررسی اثر ژن Hd1 بر زمان خوشهدهی در برنج ابتدا یک جمعیت BC2F2 از تلاقی بین ارقام ایرانی صدری و ندا با روش تلاقی برگشتی ایجاد گردید و بررسیهای فنوتیپی در شرایط مزرعه و مطالعات مولکولی به همراه والدین تلاقی صورت گرفت. از آنجا که نتاج خودگشن شده تلاقی برگشتی قابلیت تکرار دارند، نسبت به تک گیاهان والدینی خود، از خطای محیطی کمتری برخوردار هستند. بنابراین استفاده از آنها برای شناسایی QTLهای با وراثتپذیری پایین مناسبتر است (Ahmadikhah, 2011). نتایج نشان داد که آغازگرهای مبتنی بر ناحیه InDel در اگزون شماره 1 ژن Hd1 توانستند به طور اختصاصی منطقه هدف را تکثیر نموده و چندشکلی بین والدین تلاقی را آشکار نمایند. بنابراین نشانگر توسعه یافته را میتوان یک نشانگر تکثیر آلل اختصاصی[8] (ASA) کارکردی تلقی کرد. مطالعات زیادی در گذشته با استفاده از چنین نشانگرهایی هم در جانوران و هم در گیاهان جهت اهداف خاص توسعه یافته است (Soleimani et al., 2003؛ Liu and Sommer, 2004؛ LaFramboise et al., 2005؛ Ahmadikhah et al., 2010؛ Ahmadikhah and Irannejad, 2010; Kiani, 2011;؛ Gaafar, 2010؛ Hirotsu et al., 2010؛ Nayyeripasand et al., 2013). با توجه به اتمام پروژه تعیین توالی ژنوم برنج (Goff et al., 2002) و همچنین با ثبت شکلهای آللی جدید از ژنهای مختلف در بانک ژن جهانی در سراسر دنیا (www.ncbi.nlm.nih.gov)، استفاده از نشانگرهای ASA تبدیل به ابزار مفیدی جهت تجزیه فراوانیهای آللی ژنهای کاندید و بررسی اثر آنها بر تغییرات فنوتیپی صفات مورد مطالعه و همچنین استفاده از آنها در مطالعات ارتباط[9] شده است (Nayyeripasand et al., 2013). نتایج این تحقیق نشان داد که انتقال ژن Hd1 از طریق تلاقی برگشتی به زمینه ژنتیکی رقم ندا (از ارقام الیت منطقه شمال کشور) میتواند زمان خوشهدهی را تسریع نماید، به طوری که در نسل BC2F2 تفاوت زمان خوشهدهی بوتههای دارای ژنوتیپ Hd1Hd1 با زمان خوشهدهی بوتههای دارای ژنوتیپ مغلوب معادل 8/6 روز است. نتایج نقشهیابی فاصلهای مرکب (CIM) با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره تأیید نمود که ژن Hd1 ارتباط معنیداری (5/7LOD>) با زمان خوشهدهی در برنج دارد (شکل 4) و آلل کاهنده از والد بخشنده دارای اثر افزایشی منفی معادل 4/3- روز بود که این نتیجه با نتایج سایر تحقیقات مبنی بر دخالت آلل غیر کارکردی Hd1 در تسریع زمان خوشهدهی در برنج مطابقت دارد (Hayama et al., 2003; Gaafar, 2010؛ Kim et al., 2007)؛ در حالی که در گیاه آرابیدوپسیس روزهای بلند سبب بیان ژن CO در غروب میشود و لذا پروتئین مربوطه سبب زودرسی در شرایط روزبلندی میشود. بنابراین میتوان بیان نمود که تنظیم ژنهای گروه FT توسط ژنهای CO (در آرابیدوپسیس) و Hd1 (در برنج) به ترتیب نقش مرکزی در فتوپریودیسم گیاهان روزبلند و روزکوتاه دارد (Doi et al., 2004). همانگونه که در بالا ذکر شد، به کمک نشانگر کارکردی اختصاصی Hd1، آلل کاهنده زمان خوشهدهی در والد بخشنده صدری شناسایی گردید. شناخت آلل کاهنده زمان خوشهدهی میتواند اهمیت اصلاحی داشته باشد، زیرا هنگامی که بهنژادگر قصد بهبود و اصلاح لاینهای زودرس از طریق استراتژی گزینش به کمک نشانگر (MAS) را دارد، دانستن اینکه کدام آلل موجب زودرسی میشود، انتخاب والد بخشندهای که باید با لاین(های) گیرنده تلاقی یابد را تسهیل مینماید. نتایج نقشهیابی فاصلهای مرکب همچنین نشان داد که ژن Hd1 حدود 28 درصد از تغییرات فنوتیپی صفت زمان خوشهدهی را در جمعیت BC2F2 تبیین کرد. در مطالعات پیشین نیز نشان داده شد که این ژن بسته به نوع جمعیت نقشهیابی به کار رفته بین 18 تا 31 درصد از تغییرات فنوتیپی زمان خوشهدهی را در برنج توجیه می نماید (Park et al., 1995؛ Yamamoto et al., 1998؛ Lin et al., 2000؛ Yano et al., 1997).
نتیجه گیری
ژن Hd1 تاثیر معنیداری بر زمان خوشهدهی در برنج دارد و نشانگر کارکردی اختصاصی ژن Hd1 که بر اساس یک ناحیه InDel بزرگ در اگزون شماره 1 ژن مزبور طراحی شد، میتواند به طور موثری در گزینش به کمک نشانگر برای اصلاح ارقام زودرس در برنج به کار رود.
منابع
Ahmadikhah A (2009). A rapid mini-prep DNA extraction method in rice. African Journal of Biotechnology 8: 234-238.
Ahmadikhah A, Arkhy A, Ghafari H (2010). Development of an allele specific amplification (ASA) co-dominant marker for fragrance genotyping of rice cultivars. Archives of Applied Science Research 2: 204-211.
Ahmadikhah A, Irannejad A (2010). Development of a co-dominant CMS-specific ALP marker in Tobacco (Nicotiana tabacum). Annals of. Biological Research 1: 101-106.
Brondani C, Rangel PHN, Brondani RPV, Ferreira ME (2002). QTL mapping and introgression of yield–related traits from Oryza glumaepatula to cultivated rice (Oryza sativa) using microsatellite markers. Theoretical and Applied Genetics 104: 1192–1203.
Doi K, Izawa T, Fuse T, Yamanouchi U, Kubo T, Shimatani Z, Yano M, Yoshimura A (2004). Ehd1, a B-type response regulator in rice, confers short-day promotion of flowering and controls FT-like gene expression independently of Hd1. Genes and Development 18: 926-936.
Fan CC, Yu XQ, Xing YZ, Xu CG, Luo LJ, Zhang Q (2005). The main effects, epistatic effects and environmental interactions of QTLs on the cooking and eating quality of rice in a doubled-haploid population. Theoretical and Applied Genetics 110: 1445-1452.
Gaafar RM (2010). Molecular marker analysis of heading date Hd1 locus in Egyptian rice varieties. Biotechnology 23: 3368-3372.
Goff SA, Ricke D, Lan TH, Presting G, Wang RL, Dunn M, Glazebrook J, Sessions A, Oeller P, Varma H, Hadley D, Hutchinson D, Martin C, Katagiri F, Lange BM, Moughamer T, Xia Y, Budworth P, Zhong JP, Miguel T, Paszkowski U, Zhang SP, Colbert M, Sun WL, Chen LL, Cooper B, Park S, Wood TC, Mao L, Quail P, Wing R, Dean R, Yu YS, Zharkikh A, Shen R, Sahasrabudhe S, Thomas A, Cannings R, Gutin A, Pruss D, Reid J, Tavtigian S, Mitchell J, Eldredge G, Scholl T, Miller RM, Bhatnagar S, Adey N, Rubano T, Tusneem N, Robinson R, Feldhaus J, Macalma T, Oliphant A, Briggs S (2002). A draft sequence of the rice genome (Oryza sativa L. ssp. Japonica). Science 296: 92-100.
Hirotsu N, Murakami N, Kashiwagi T, Ujiie K, Ishimaru K (2010). A simple gel-free method for SNP genotyping using allele-specific primers in rice and other plant species. Plant Methods 6: 12-16.
Hayama R, Yokoi S, Tamaki S, Yano M, Shimamoto K (2003). Adaptation of photoperiodic control pathways produces short-day flowering in rice. Nature 422: 719-722.
Hittalmani S, Shashidhar HE, Bagali PG, Huang N, Sidhu JS, Singh VP, Khush GS (2002). Molecular mapping of quantitative trait loci for plant growth, yield and yield related traits across three diverse locations in a doubled haploid rice population. Euphytica 125: 207–214.
Hospital F, Chevalet C, Mulsant P (1992). Using Markers in Gene Introgression Breeding Programs. Genetics 132: 1199-1210.
Hospital F (2009). Challenges for effective marker-assisted selection in plants. Genetica 136: 303–310.
Kiani Gh (2011). Marker aided selection for aroma in F2 populations of rice. African Journal of Biotechnology 10: 15845-15848.
Kim SL, Lee S, Kim HJ, Nam HG, An G (2007). OsMADS51 is a shortday flowering promoter that functions upstream of Ehd1, OsMADS14, and Hd3a. Plant Physiology 145: 1484-1494.
Kinnear PR, Colin DG (2000). SPSS for Windows made simple: Release 10. Hove, UK: Psychology Press.
Kojima S, Takahashi Y, Kobayashi Y, Monna L, Sasaki T, Araki T, Yano M (2002). Hd3a, a rice ortholog of the Arabidopsis FT gene, promotes transition to flowering downstream of Hd1 under short-day conditions. Plant Cell Physiology 43: 1096-1105.
Komiya R, Ikegami A, Tamaki S, Yokoi S, Shimamoto K (2008). Hd3a and RFT1 are essential for flowering in rice. Development 135: 767-774.
LaFramboise T, Weir BA, Zhao X, Beroukhim R, Li C, Harrington D, Sellers WR, Meyerson M (2005). Allele-specific amplification in cancer revealed by SNP array analysis. PLos Computational Biology 1: 65.
Lin HX, Yamamoto T, Sasaki T, Yano M (2000). Characterization and detection of epistatic interactions of three QTLs, Hd1, Hd2 and Hd3, controlling heading date in rice using nearly isogenic lines. Theoretical and Applied Genetics 101: 1021-1028.
Lin SY, Sasaki T, Yano M (1998). Mapping quantitative trait loci controlling seed dormancy and heading date in rice, Oryza sativa L., using backcross inbred lines. Theoretical and Applied Genetics 96: 997–1003.
Liu Q, Sommer SS (2004). Detection of extremely rare alleles by bidirectional pyrophosphorolysis-activated polymerization allele-specific amplification (Bi-PAP-A): measurement of mutation load in mammalian tissues. Bio Techniques 36:156-166.
Lu C, Shen L, Tan Z, Xu Y, He P, Chen Y, Zhu L (1997). Comparative mapping of QTLs for agronomic traits of rice across environments by using a doubled–haploid population. Theoretical and Applied Genetics 94: 145–150.
Maheswaran M, Huang N, Sreerangasamy SR, McCouch SR (2000). Mapping quantitative trait loci associated with days to flowering and photoperiod sensitivity in rice (Oryza sativa L.). Molecular Breeding 6: 145-155.
Nayyeripasand L, Babaeian Jelodar N, NematzadehGA, Ahmadikhah A, Azimi MR (2013). Development of a PCR-based marker for studying allelic variation of Hd3a in rice and its effect on flowering time. International Research Journal of Applied Basic Sciences 4: 402-409.
Ordonez SA, Silva J, Oard JH (2010) Association mapping of grain quality and flowering time in elite japonica rice germplasm. Journal of Cereal Science 51: 337-343.
Park WD (1995). Identification of quantitative trait loci (QTLs) for heading date and plant height in cultivated rice (Oryza sativa L.). Theoretical and Applied Genetics 91: 374–381.
Rabiei B (2007). Linkage map of SSR markers and QTLs detection for heading date of Iranian rice cultivars. Journal of Agricultural Science and Technology 9: 235-242.
Sano Y (1992). Genetic comparisons of chromosome 6 between wild and cultivated rice. Japan Journal of Breeding 42: 561–572.
Semagn K, Bjørnstad A, Ndjiondjop MN (2006). Progress and prospects of marker assisted backcrossing as a tool in crop breeding programs. African Journal of Biotechnology 25: 2588-2603.
Soleimani VD, Baum BR, Johnson DA (2003). Efficient validation of single nucleotide polymorphisms in plants by allele-specific PCR, with an example from barley. Plant Molecular Biology Reporter 21: 281–288.
Tsai KH (1995). Genetic analysis for heading time in wild rice strains. Japan Journal of Genetics 70: 555–562.
Tsuji H, Tamaki S, Komiya R, Shimamoto K (2008). Florigen and the photoperiodic control of flowering in rice. Rice 1: 25-35.
Wang S, Basten CJ, Zeng ZB (2005). Windows QTL Cartographer 2.5. Department of Statistics, North Carolina State University, Raleigh, NC.
Wang J, Chapman SC, Bonnett DG, Rebetzke GJ, Crouch J (2007). Application of population genetic theory and simulation models to efficiently pyramid multiple genes via marker-assisted selection. Crop Science 47: 580–588.
Yamamoto T, Kuboki Y, Lin SY, Sasaki T, Yano M (1998). Fine mapping of quantitative trait loci Hd-1, Hd-2 and Hd-3, controlling heading date of rice, as single Mendelian factors. Theoretical and Applied Genetics 97: 37–44.
Yano M, Harushima Y, Nagamura,Y, Kurata N, Minobe Y, Sasaki T (1997). Identification of quantitative trait loci controlling heading date in rice using a high–density linkage map. Theoretical and Applied Genetics 95: 1025–1032.
Yano M, Katayose Y, Ashikari M, Yamanouchi U, Monna L, Fuse T, Baba T, Yamamoto K, Umehara Y, Nagamura Y, Sasaki T (2000). Hd1, a major photoperiod sensitivity quantitative trait locus in rice, is closely related to the Arabidopsis flowering time gene CONSTANS. Plant Cell 12: 2473-2483.
Yokoo M, Kikuchi F, Nakane A, Fujimaki H (1980). Genetical analysis of heading time by aid of close linkage with blast, Pyricularia oryzae, resistance in rice. Bulletin of National Institute of Agriculture Science 31: 95–126.
Yu SB, Li JX, Xu CG, Tan YF, Li XH, Zhang Q (2002). Identification of quantitative trait loci and epistatic interactions for plant height and heading date in rice. Theoretical and Applied Genetics 104: 619–625.
Yu-long X, Chuan-yuan Y, Jian-guo L, Ma-zhong L, Lin J, Jian-min W (2009). Genetic mechanism of dominant earliness in Kefeng A, a new rice cytoplasmic male sterile line. Rice Science 16: 267–273.
Zhou Y, Li W, Wu W, Chen Q, Mao D, Worland AJ (2001). Genetic dissection of heading time and its components in rice. Theoretical and Applied Genetics 102: 1236-1242.
Study of the effect of Hd1-harboring genomic region on heading date in rice
Ahmadikhah A.1*, Nayyeripasand L.2
1 Departmant of Biotechnology, Faculty of Energy Engineering and Modern Technologies, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 M.Sc. graduate, Department of Plant Breeding and Biotechnology, Sari Agriculturual Sciences and Natural Resources University, Sari, Iran.
Abstract
Transition from vegetative to reproductive stage in rice plays a vital role in regulation of timing of flowering and is one of its adaptation related traits to different cultivation areas or different cropping seasons. Several genes related to heading date were identified in rice, that Hd1 on the 6th rice chromosome is one of the most important ones. In this study, two rice cultivars including Sadri (as early flowering donor parent) and Neda (as late flowering recipient parent) were crossed to investigate the effect of Hd1-harboring genomic region on rice heading date, and BC2 generation was developed with two times of backcrossing. Then a single heterozygote plant in BC2 generation was self-pollinated to obtain BC2F2 population for conducting phenotypic and molecular studies. The studied population had a continuous phenotypic distribution in heading date and some individuals in the population showed transgressive segregation over late flowering parent. On the basis of an InDel region in first exon of Hd1 gene a functional specific marker was designed which produced a distinct different banding pattern among the cross parents. Hence, this marker was used to evaluate allelic pattern of Hd1 in BC2F2 population. Analysis of allelic segregation revealed that Hd1 locus in the studied population followed from the expected Mendelian segregation (with 1:2:1 ratios). Composite interval mapping (CIM) with microsatellite markers showed that genomic region at Hd1-RM527 interval had a high relationship (LOD>7.5) to heading date and explained nearly 28 percent of phenotypic variation of the trait. Additive effect of the donor parent allele on the trait was negative and was estimated nearly -3.4 days. Results of this investigation indicated that Hd1 had a significant effect on heading date in rice and it is possible to use the newly developed functional marker in this research for tracing the Hd1 in segregating populations and marker-assisted selection (MAS) for early maturity.
Key words: Early maturity, Functional marker, Mapping.
* نویسنده مسئول: اسدالله احمدی خواه تلفن: 09112734072 Email: ahmadikhaha@gmail.com
[1] Ortholog
[2] Zinc-finger domain
[3] Marker-assisted selection
[4] Marker-assisted backcrossing
[5] Background selection
[6] Recurrent parent genome
[7] Permutation test
[8] Allele-specific amplification
[9] Association studies
* Corresponding Author: Ahmadikhah A. Tel: 09112734072 Email: ahmadikhaha@gmail.com